علائم، علل، روش‌های تشخیص و درمان اختلال یادگیری ریاضی

در دنیای امروزی، ریاضیات بخش جدایی‌ناپذیر از زندگی ما است از مدیریت مالی شخصی گرفته تا پیچیدگی‌های فناوری‌های جدید، دانش ریاضی ابزاری مهم برای موفقیت و پیشرفت محسوب می‌شود. با این حال بعضی از کودکان در یادگیری این مهارت ضروری با مشکلاتی مواجه هستند که نه تنها مربوط به سختی‌های معمول درسی است، بلکه ناشی از اختلالی به نام اختلال یادگیری ریاضی می‌باشد.

اختلال یادگیری ریاضی که با نام (دیسکالکولیا) نیز شناخته می‌شود، نوعی اختلال عصبی می‌باشد که موجب مشکلات قابل توجهی در یادگیری و درک مفاهیم ریاضی می‌شود. این اختلال هیچ ارتباطی با هوش فرد ندارد و دانش آموزان مبتلا به آن معمولاً از نظر هوشی در حد نرمال یا حتی بالاتر از حد متوسط هستند. دیسکالکولیا می‌تواند بر روی توانایی فرد در انجام محاسبات ریاضی، درک روابط عددی و حل مسائل ریاضی تأثیر بگذارد.

تشخیص و درمان به موقع این اختلال می‌تواند به افراد کمک کند تا به شیوه‌های مؤثری با آن مقابله کنند و توانایی‌های خود را در زمینه‌های مختلف تقویت نمایند. در ادامه این مقاله از سایت مهندس عربشاهی به بررسی ابعاد گوناگون این اختلال، علائم، روش‌های تشخیص و درمان آن می‌پردازیم و راه حل‌هایی را برای حمایت از کودکان مبتلا به این اختلال ارائه می‌دهیم.

اختلال یادگیری ریاضی چیست؟

اختلال ریاضی از جمله اختلالات یادگیری رایج در بین کودکان است که باعث می‌شود این گروه از کودکان، علی رغم سطح هوشی و سلامتی جسمی نرمال، نتوانند در محاسبات ریاضی عملکرد خوبی داشته باشند.

متخصصان به اختلال ریاضیات اصطلاحاً دیس‌کلسیان (Dyscalculia) نیز می‌گویند که به ضعف عملکردی در آموزش و استفاده از مفاهیم ریاضی اشاره می‌کند. این اختلال یک مشکل مادام العمر می‌باشد و معمولاً با عواملی از جمله ضعف در حافظه کاری، ناتوانی در تجزیه و تحلیل اطلاعات فضایی یا زمان ‌بندی نادرست همراه است. در هر سنی این مشکل قابل تشخیص بوده، اما معمولاً در سنین کودکی و دوران دبستان راحت تر می‌تواند متوجه این اختلال شد و اقدام به درمان آن کرد

لزوم توجه به درمان اختلال ریاضی از آن جهت مهم است که ضعف ایجاد شده می‌تواند زمینه ساز بروز مشکلاتی در زمینه تحصیل و حتی زندگی روزمره افراد شود به طوری که حتی قادر نباشند به خوبی محاسبات ساده ریاضی را انجام دهند. در شناسایی افراد مبتلا به اختلال ریاضی باید به این نکته توجه کنیم که این مشکل در تمامی افراد به یک صورت بروز نمی‌کند و هر یک ممکن است ظاهر متفاوتی داشته باشند.

علائم اختلال یادگیری ریاضی

بچه‌های مبتلا به دیسکلکولیا ممکن است هنگام شمارش ترتیب صحیح را از یاد ببرند و یا ممکن است شمردن انگشتان دستشان برای آنها بیشتر از بچه‌های هم سن و سالشان به طول بینجامد. ممکن است فهمیدن اینکه چند چیز در یک گروه وجود دارد، برای آنها کمی دشوار باشد. بچه‌های مدرسه‌ای که دچار دیسکلکولیا هستند ممکن است در موارد زیر مشکل داشته باشند:

1. تخمین زدن، مانند مدت زمان طولانی کشیدن کاری یا ارتفاع سقف
2. فهمیدن مسائل لغتی ریاضی
3. یاد گرفتن ریاضیات ابتدایی مانند جمع، تفریق و ضرب
4. ارتباط دادن عدد (۱) با کلمه مربوط به آن(یک)
5. فهمیدن کسرها
6. درک نمودارها و گراف‌ها (مفاهیم تصویری – فضایی)
7. حساب کردن پول یا خرد کردن پول
8. به خاطر سپردن شماره‌های تلفن یا کد پستی
9. گفتن زمان یا خواندن ساعت

علل اختلال یادگیری ریاضی

در حال حاضر علت اصلی مشکلات رایج اختلالات یادگیری در دانش آموزان به طور دقیق مشخص نشده است؛ اما برخی از محققان وجود این اختلال را مشکل در ساختارهای مغزی می‌دانند در بعضی از کودکان آسیب یا نقص در ساختارهای مغزی از بدو تولد وجود دارد که اختلال ریاضی رشدی را ایجاد می‌کند. در سایر کودکان حوادث یا آسیب‌های مغزی ناگهانی منجر به اختلال ریاضی اکتسابی می‌شود و همچنین تحقیقات شیوع ۹۰ درصدی مشکلات ریاضی را در بین کودکانی که از هر دو دست به یک اندازه استفاده می‌کنند را نشان می‌دهند.

عوامل اختلال ریاضی اکتسابی

هرچند دلایل پزشکی اختلالات ریاضی به طور دقیق مشخص نیستند؛ اما اختلال ریاضی اکتسابی در اثر برخی عوامل ایجاد و تقویت می‌شوند:

• فقدان آمادگی ذهنی
• تدریس ناکافی یا نادرست
• عملکرد هوش غیر کلامی
• ضعف حافظه بینایی و شنوایی
• اختلال در تشخیص و درک بینایی
• اختلال در تشخیص و درک شنوایی
• اختلال در ادراک فضای

روش‌های تشخیص اختلال ریاضی

ارزیابی برای تشخیص اختلالات یادگیری ریاضی باید هم در حوزه عددی و محاسباتی و هم برای مفاهیم ریاضی انجام شود؛ چون بعضی از کودکان در درک مفاهیم عددی  به نسبت مشکل کمتری دارند و این تشخیص را مشکل می‌کند. در مرحله اول ارزیابی غیر رسمی توسط روش‌های زیر، می‌تواند به والدین و معلمان در احتمال وجود اختلال یادگیری ریاضی کمک کند:

1. مشاهده مستقیم دانش آموز در ساعت ریاضی یا انجام تکالیف در منزل
2. ارزیابی تکالیف ریاضی دانش آموز
3. راه حل‌های کودک برای حل مسائل
4. مهارت‌های ریاضی و محاسباتی کودک در مقایسه با هم سن و سالان

دلایل ژنتیکی و وراثتی در بروز اختلال ریاضی

یکی از دلایل مهم بروز اختلال ریاضی، عوامل ژنتیکی و وراثتی می‌باشد و در صورت وجود سابقه اختلالات یادگیری در افراد نزدیک، در فرآیندهای شناختی و پردازش اطلاعات عددی در مغز کودکان تغییراتی ایجاد می‌کند و باعث بروز اختلال دیسکالکولیا می‌شود. همچنین اختلالات عصبی که به کودکان ارث می‌رسند نیز ممکن است با اختلال در پردازش داده‌های عددی و حافظه کاری ارتباط نزدیکی داشته باشند.

روش‌های درمان و مدیریت اختلال یادگیری ریاضی

اختلال ریاضی در کودکان قابل درمان است، چون مغز آنها هنوز به رشد خود ادامه می‌دهد و این امکان را مهیا می‌سازد که بتوانند مهارت‌های جدیدی را بیاموزند و توانایی‌های لازم برای سازگاری با این اختلال را به دست آورند. درمان اختلال یادگیری معمولاً به شکل یک برنامه آموزشی و یادگیری که مرحله به مرحله باید انجام شود ارائه می‌گردد.

این برنامه آموزشی بیشتر بر روی آن چیزی که کودک در آن مشکل دارد، تمرکز دارد. درمان باید در اسرع وقت انجام شود؛ زیرا با شروع زود هنگام آن می‌توان شانس بیشتری به کودک برای سازگاری با این شرایط داد.

آموزش مهارت‌های ریاضی ابتدایی

این روش‌ها شامل تقویت مهارت‌های پیش نیاز ریاضی مثل تعداد شماری، ترتیب و مفاهیم مکانی است. این مهارت‌ها به کودکان کمک می‌کنند تا مفاهیم پایه را درک کنند و به سادگی محاسبات پیچیده‌تر را انجام دهند.

آموزش استراتژی‌های یادگیری

به کارگیری از استراتژی‌های یادگیری کارآمد مانند تجسم ذهنی، استفاده از نمودارها و جدول‌ها استفاده از حافظه کاری و تکرار فعال برای کمک به کودکان در یادگیری ریاضی می‌باشد.

آموزش مهارت‌های متقابل

این روش‌ها شامل تقویت مهارت‌های دیگر غیر ریاضی مانند خواندن، نوشتن و توجه است، این مهارت‌ها به کودک کمک می‌کنند تا تمرکز و توجه بهتری در فرایند یادگیری داشته باشند.

آموزش مهارت متمرکز شدن

استفاده از تمرین‌های تقویت مهارت‌های متمرکز شدن مانند تمرین‌های تنفس عمیق و تمرین‌های ذهن آگاهی به کودکان کمک می‌کند تا تمرکز و توجه بهتری در فرایند یادگیری داشته باشند

آموزش استفاده از فناوری

استفاده از نرم‌افزارها و برنامه‌های کامپیوتری آموزشی مخصوص ریاضی می‌تواند به کودکان در یادگیری ریاضی کمک کند؛ زیرا این نرم‌افزارها با استفاده از روش‌های تعاملی و جذاب مفاهیم ریاضی را به کودکان آموزش می‌دهند

مشاوره خانواده

مشاوره آنلاین به خانواده کودکان با اختلال یادگیری ریاضی می‌تواند به درک بهتر آنها از این اختلال و راهنمایی در ارائه حمایت و تحفظ محیط یادگیری مناسب برای کودکان کمک کند

همکاری با مدرسه

همکاری با مدرسه و معلمان کودکان با اختلال یادگیری ریاضی برای تنظیم برنامه‌های تحصیلی مناسب و ارائه حمایت‌های لازم به کودکان می‌تواند در تقویت یادگیری ریاضی آنها مؤثر باشد

استفاده از تقویت کننده‌های مثبت

استفاده از تقویت کننده‌های مثبت مثل تعریف اهداف قابل دسترسی، تشویق و پاداش به کودکان در فرایند یادگیری ریاضی می‌تواند تحریک و انگیزه آنها را افزایش دهد.

راه‌های درمان اختلال ریاضی کودکان در منزل

علاوه بر تمرین و ارائه برنامه‌های آموزشی توسط یک فرد متخصص اختلالات یادگیری یا مشاوره تلفنی کودک، کار کردن در منزل نیز می‌تواند تأثیر زیادی بر کاهش علائم این اختلال داشته باشد. در ادامه می‌خواهیم روش‌های درمان اختلال ریاضی در منزل را توضیح دهیم:

بازی با دومینو

بازی‌های گوناگونی که می‌توانید با استفاده از دومینو برای فرزند خود فراهم کنید می‌تواند بر سطح دانش ریاضیات او تاثیر چشمگیری بگذارد و علاوه بر دومینو، تاس دیگر ابزاری است که کودک علاقه به بازی با آنها را از خود نشان می‌دهد و والدین می‌توانند در اوقات آزاد روزانه خود با کودکان بازی کنند.

استفاده از کاربرگ‌های ریاضی

کاربرگ‌های ریاضی از دیگر ابزاری به شمار می‌آیند که برای درمان اختلال یادگیری به کار گرفته می‌شوند؛ اما از آنجایی که این کاربرگ‌ها جذابیتی برای کودکان ندارند باید آنها را با روش‌های گوناگون برای فرزندانمان جذاب کنیم مثلاً با به کارگیری از انواع مداد رنگی در حل کردن تمرین‌ها یا کمک گرفتن از شکل‌های برجسته می‌توان این کاربرگ‌ها را جذاب‌تر کرد.

آموختن زبان ریاضی

والدین باید کودکان خود را تشویق کنند که در زمان حل مسئله یا یک مفهوم جدید ریاضی با صدای بلند صحبت کنند. کودکان مبتلا به اختلال دیسکالکولیا ممکن است مهارت‌های زبانی خوبی داشته باشند که می‌توانند از این مهارت در راستای آموزش بهتر ریاضیات استفاده کنند به طور مثال چندین مترادف برای اصطلاحات ریاضی یاد بگیرند یعنی  به جای کلمه جمع کردن از کلمه به علاوه یا افزایش دادن استفاده کنند.

درست کردن مدل‌های بصری

نقاشی برای توضیح واضح جنبه‌های مسائل ریاضی پیشنهاد می‌شود، حتی استفاده از اشیا ساده خانگی مثل جوراب‌های رنگارنگ برای آموزش جمع و تفریق می‌تواند یک مدل جدید برای درمان اختلال ریاضی باشد.

استفاده از شرایط محیطی

اگر فرزند شما به مدرسه می‌رود حتماً با معلم او در ارتباط باشید که زمان طولانی‌تری برای شرکت در آزمون‌ها داشته باشد یا برای حل تمرین‌های ریاضی در سر کلاس به او استرس وارد نکنید داشتن تجربه تلخ از امتحانات ریاضی در کلاس یا حل تمرین‌ها می‌تواند کودک را از درمان اختلال دیسکالکولیا دور کند.

یاد گرفتن به جای حفظ کردن

به عنوان مثال مفهومی مانند جدول ضرب را اغلب کودکان حفظ می‌کند در حالی که والدین و معلمان می‌توانند با تدریس مناسب این مفهومات، جدول ضرب را به کودکان بیاموزند همچنین کودک باید درک کند که مسائل ریاضی چگونه حل می‌شود.

پیشنهاد مطالعه: بهترین روش صحیح مطالعه و یادگیری درس ریاضی از امتحانات تا کنکور

چگونه به کودکان با اختلال یادگیری ریاضی کمک کنیم؟

در اینجا چند نکته وجود دارد که می‌توانید برای یادگیری و درک بهتر ریاضیات و کاهش استرس کودکتان امتحان کنید:

1. اجازه بدهید در هنگام شمردن از انگشتان و کاغذشان استفاده کنند.
2. مطمئن شوید که ابزارهای مناسبی مثل یک ماشین حساب ساده و البته تعداد زیادی پاک کن در اختیار دارند.
3. از کاغذ گراف استفاده کنید این کمک می‌کند تا ستون‌ها و اعداد صاف و مرتب باشند.
4. برای آموزش قوانین و مراحل ریاضی از ریتم و آهنگ استفاده کنید.
5. از یک مدرس ریاضی با تجربه کمک بخواهید.
6. مسئله‌های لغتی ریاضی را برایشان به تصویر بکشید.
7. زمانی برای انجام بازی‌های ریاضی با کامپیوتر اختصاص دهید.
8. به جای نتیجه سخت کوشی آنها را تشویق کنید.
9. با آنها درباره اختلال یادگیری صحبت کنید.

راه‌های کنترل اضطراب را به آنها آموزش دهید. به طور خصوصی با معلمان کودکتان در مورد وضعیت و نیازهای آموزشی او صحبت کنید.

پیشنهاد مطالعه: کلیه ویژگی‌های معلم خصوصی ریاضی خوب

نتیجه گیری

در نهایت، اختلال یادگیری ریاضی (Discalculia) یک ناتوانی نیست، بلکه یک تفاوت یادگیری می‌باشد و کودکان مبتلا به این اختلال ممکن است در مفاهیم پایه‌ای ریاضی مانند شمارش، درک روابط عددی و انجام محاسبات ساده با چالش‌های مواجه شوند که می‌تواند تأثیرات زیادی بر عملکرد تحصیلی و اجتماعی آنها بگذارد که با حمایت خانواده، مدرسه و متخصصان، کودکان مبتلا به دیسکلکولیا می‌توانند به پتانسیل کامل خود دست یابند.

سؤالات متداول درباره اختلال یادگیری ریاضی

1- اختلال یادگیری ریاضی چیست؟

اختلال یادگیری ریاضی یا دیسکالکولیا یک نوع ناتوانی یادگیری محسوب می‌شود که منجر به مشکلات در درک و یادگیری مفاهیم ریاضی می‌شود و کودکان مبتلا به این اختلال ممکن است در شمارش، انجام محاسبات ریاضی یا درک روابط عددی با چالش‌هایی روبه‌رو شوند.

2- چه عواملی باعث اختلال یادگیری ریاضی می‌شوند؟

علت دقیق دیسکلکولیا هنوز به طور کامل شناخته نشده است، اما عواملی همچون عوامل ژنتیکی، عوامل محیطی، دلایل ژنتیکی و وراثتی، تغییرات عصبی و اختلالات مغزی می‌توانند در بروز آن نقش پر رنگی داشته باشند.

3- چگونه می‌توان اختلال یادگیری ریاضی را تشخیص داد؟

همه افراد نمی‌توانند اختلال دیسکالکولیا را تشخیص دهند و معمولاً تشخیص اختلال یادگیری ریاضی توسط متخصصان آموزش و پرورش و روانشناسی با استفاده از آزمون‌های مختلف صورت می‌گیرد و توانایی‌های ریاضی کودک را ارزیابی می‌کنند.

4- آیا اختلال یادگیری ریاضی قابل درمان است؟

بله، با تشخیص به موقع و استفاده از روش‌های آموزشی مناسب، کودکان مبتلا به دیسکلکولیا می‌توانند بر مشکلات خود غلبه کنند و در زندگی تحصیلی و اجتماعی موفق‌تر ظاهر شوند.